An Assessment of Public Administrative Reforms in Afghanistan

Abstract

This is a library based historical and qualitative research which reviews public administrative reforms in Afghanistan with a focus on international donors' financial assistance and the commitment of political leadership in Afghanistan. The conclusion is withdrawn from analyzing the findings of other researches and reports published from 2006 to 2018. The findings of this paper show that despite all the obstacles, it is apparent that since 2001, the capacity of the public institutions and ministries has significantly improved in Afghanistan. They are now far better than a few years back in catering services and management of finances. The capacity at the central level has drastically improved though at provincial and district levels it remains low. The progress made during the last few years can not be neglected though most of the citizens remain dissatisfied and doubt the effectiveness of the financial aid spent on various public administrative reforms undertaken. The analysis shows that preference of individual donor interests over the general interests of the country, lack of coordination, transparency, poor management, and monitoring have been some of the main reasons for ineffectiveness and inefficiency in the programs and projects implemented. Moreover, high-security threats in the capital, provinces and remote areas of the country add up to the slow progress of administrative reforms. The number of incidents remains high, security conditions aggravate and no improvement to stabilize the country can be observed. The billions of US dollars spent by the US and other donor nations in Afghanistan have made a very nominal impact on the improvement of security, economy, social change, and administrative effectiveness. The overall impact has been very low as the economy remains weak and administration ineffective. Conflicting norms and values, nepotism and favoritism, the existence of traditional and modern institutions performing the same functions further hinder the process of development. Afghanistan still depends on the financial assistance of international donors. If the donor nations leave Afghanistan alone, the country will once again face the tragedy of the 1990s for which the international communities have to pay an even bigger price than what they are spending now. Investment in the improvement of the Afghan government will be a long term and wise investment which will give a sigh of relief to the international communities and yield better results in the years to come.

For full paper follow the link: https://rrjournals.com/past-issue/an-assessment-of-public-administrative-reforms-in-afghanistan/

جهاني صاحب ته!

ته زموږ د کور ډېوه یې

ته برېښنا ته پلوشه یې

ته یې شمع ته پتنګ یې

ته یې مشک او ته لونګ یې

ته دېوان ته خزانه یې

ته له عشقه دېوانه یې

ته ستر فخر د افغان یې

ځلاند ستوری پر اسمان یې

ستا لیکني ستا نظمونه

موږ ترې اخلو ډېر پندونه

زموږ ادب په تا ژوندی دئ

ستا له فکره څه بری دئ

ستا حیات کي دي موږ ستایو

که  ته  نه  یې نیمه خوا  یو

ګیله مه کړه له څو ټیټو

ستا شان ټیټ نسي په سپکو

موږ پوهېږو ګیله من یې

یې پر حق په زړه خوږمن یې

خفه نه سې جهاني

موږ دي ستایو قرباني

موږ ته وکړه بخښه مشره

له لویانو بیا تر کشره

بری مبارز
پنجاب، هند
۲۷ اپریل ۲۰۱۹

بې وفا

له کلو مي غولوې ته چي خندا راسره کړې
هڅوې مي و خپل مرګ ته هم ژړا راسره کړې

له دې ژونده دي بېزار کړم، اور دي ستا په یارانه سي
بې مطلبه یاري نکړې، تش سودا راسره کړې

قاصد هم ماده پرست سو، د دوو زړونو روغه نه کړي
بس دا ستا نه یې زده کړي چي جفا راسره کړې

بری مبارز
۲۷ مارچ ۲۰۱۹
پنجاب، هند

ډېر منفي فکر کول د څه شي سبب ګرځي؟

ډېر منفي فکر کول د څه شي سبب ګرځي؟

آیا کله مو هم له ځانه سره یو څو دقیقي پر دې باندي فکر کړی دئ چي تاسو د څه په اړه او ولي فکر کوئ؟ که مو دا کار نه وي کړئ سر له نن څخه یې شروع کړئ.  

لکه څنګه چي موږ د ژوندي پاته کېدلو لپاره خوراک او څښاک کوو، د پیسو ګټلو لپاره کار کوو، د ځان د ښایست لپاره بېل بېل د سنګار توکي کاروو او داسي نور په همدي شکل موږ باید د خپل فکر پر فکر کولو هم پام وکړو. انسان په طبیعي ډول بدي پېښي او خاطرې ژر له یاده نه باسي خو ښه یې بیا  ژر هېرېږي، د خلکو، شیانو او پېښو په اړه تر مثبت فکر منفي فکر ډېر کوي. خو د خوشبختۍ ځای دا دئ چي موږ انسانان د دې توانایي هم لرو چي خپل د فکر کولو ډول ته تغیر ورکړو.

ولي باید منفي فکر کم او مثبت فکر کولو ته وده ورکول سي؟

منفي فکر کول بد نه دئ خو ډېر منفي فکر کول د انسان احساسات متاثره کوي. او احساسات بیا د انسان پر کړونو تاثیر کوي. د منفي فکر پر بنیاد کړني بیا د نورو خلکو د اذیت او ازار سبب ګرځي چي بالاخره د انسانانو پر خپل منځي اړیکو منفي اثر غورځوي. د دې تر څنګ زموږ صحت او ورځني ژوند ته ډېره زیاته صدمه رسوي. زموږ د ژوند خوشحالۍ له منځه وړي. پر ځان، نفس او نورو خلکو (کورنئ، دوستانو، ملګرو او همکارانو) باندي باور له منځه وړي. ناامیدي، مایوسي، ژور خفګان، وېره، بې عاطفګي، غوسه د ډېر منفي فکر کولو په نتیجه کي رامنځ ته کېږي.

مثبت فکر کول برعکس د ښه صحت، خوشحالۍ، خلاقیت، په چارو کي د بریا، د کورنۍ، دوستانو، ملګرو او همکارانو سر د ښو اړيکو سبب ګرځي. 

څنګه کولای سو چي د منفي فکر کولو مخه ونیسو؟

که څه هم سخت خو ناممکن کار نه دئ. دا کار یو څه تمرین او دسیپلین ته ضرورت لري.

1.       د هري ورځي په پای کي د یو څو دقیقو لپاره ځان یوازي کړئ او د ټولي ورځي کړني چي تاسو تر سره کړي تر نظر تېري کړئ. خپل ټول منفي افکار او کړني د یاداشت په کتابچه کي ولیکئ. او دهغوئ د له منځه وړلو لپاره د ښو افکارو یو لست جوړ کړئ. دا لست هره ورځ تعقیب کړئ تر څو خپل ټول ښه کارونه تقویه او بد له مینځه یوسئ.

2.       خپل ځان د نورو خلکو سره په مناظرو کي تل پر حق مه ګڼئ. د نورو خلکو شخصي ژوند، نظر او فکر ته هم احترام وکړئ.  

3.       د نورو خلکو په اړه هیڅ کله قضاوت مه کوئ. خلک، شیان او پېښي تل داسي نه وي لکه څنګه چي موږ یې استنباط کوو.

4.       د هغو ملګرو څخه لېري اوسئ کوم چي د هر شي په وړاندي تل منفي فکر کوي او تل ټولو خلکو، شیانو او پېښو ته د شک په سترګه ګوري.

5.       په هغه څه لاس مه وهئ چي نه پرې پوهېږئ. هر سړی پیدا دئ خپل خپل کار لره کنه

6.       په خپلو مجالسو په خاص ډول په کور کي د نورو خلکو غیبت او تعصبي خبري مه کوئ ځکه نه یوازي تاسو بلکه ستاسو ماشومان هم ستاسو د دې ډول کړونو څخه متاثره کېږي. ماشومان له همدې ځایه د منفي فکر کولو عادت خپلوي.

7.       د ځان لپاره یو ښه هدف وټاکئ. او د هغه لپاره منظم کاري چوکاټ جوړ کړئ.

8.       هره ورځ یو څه مطالعه وکړئ.  

9.       هره ورځ لږ څه سپورت وکړئ تر څو د ښه صحت خاوندان واوسئ.   سلیم عقل په سالم بدن کي وي.

10.    ځان تل د یو ښه کار په تر سره کولو سره بوخت وساتئ تر څو د بې ځایه ذهني اختلال څخه خوندي و اوسئ. 

آیا انګېزه د شخصيت یو ځانګړتیا ده؟ Is motivation a personality trait

ځیني خلک یو ډول خو ځیني بیا بل ډول کار کول خوښوي. ځیني خلک د فوټبال خو ځیني بیا د کریکیټ لوبه خوښوي او داسي نور. په دې نړۍ کي هر شخص یو ډول نه یو ډول فعالیت تر سره کوي او هم یو ډول نه یو ډول شی خوښوي.  خو ټول اشخاص یو ډول فعالیتونه نه تر سره کوي او نه هم ټول اشخاص یو ډول شیان خوښوي. دا ځکه چي د هر شخص د علاقې ساحه له نورو سره توپير کوي او همدا علاقه ده چي انسان ته انګېزه ورکوي. اوس پوښتنه دا ده چي انګېزه څه شی ده؟

انګېزه عبارت له هغو هڅو څخه ده کوم چي د یوه شخص لخوا د یوې ځانګړي موخي د تر لاسو کولو لپاره تر سره کېږي. په انګېزه کي درې مهم عناصر لکه شدت، جهت او دوامداره مقاومت مهم رول لوبوي. انګېزه د شخصیت ځانګړتیا نه ده. انګېزې ته ځکه د شخصيت ځانګړتیا نه ویل کیږي چي په ټولو خلکو کي د شدت، جهت او دوامداره مقاومت په څه نا څه توپیر سره شتون لري، حال دا چي د شخصيت ځانګړتیاوي د یوه فرد څخه وبل فرد ته ډېر زیات توپیر کوي. د بېلګي په ډول یو شخص جګه ونه، شنې سترګي او ژړ ورېښتیان لري، ښې ټوکي کوي او ژر نه په غوصه کیږي خو برعکس بل شخص بیا کټ مټ دا ډول ځانګړتیاوي نلري.

شیان او حالات د انسانانو د تحریک سبب ګرځي، دا چي کوم وخت او څه شی دوئ ته انګېزه ورکوي دا یو له بل سره توپیر لري. د بېلګي په ډول زما یو ملګری بریالی د ناولونو لوستل خوښوي خو تدریسي کتابونه بیا نسي لوستلای، برعکس، بل ملګری مي، توریالی بیا تدریسي کتابونه ښه لوستلای سي خو د ناولونو لوستل یې بیا نه خوښېږي. دواړه ملګري مي لوستل کولای سي خو دا چي کوم ډول کتاب بریالي او کوم ډول کتاب توریالي ته ډېره انګېزه ورکوي دا د کتاب په نوعیت پوري اړه لري. او په همدې شکل حالات هم د دوئ دواړو پر کتاب لوستلو او یا هم نه لوستلو باندي تاثیر کوي.

حالات او د شیانو ډولونه د انسانانو د انګېزي سبب ګرځي. هر کله چي انسان د بېلابېلو حالاتو او شیانو سره په تماس کي سي بیا کولای سي چي د هغوئ له منځه ځیني خوښ او ځیني رد کړي. د بېلګي په ډول که یو څوک د یوې غذا خوند و نه ګوري څنګه کولای سي د هغې په اړه قضاوت وکړي؟ او ووایي چي بدخونده او یا هم خوندوره غذا ده.

په ښوونځیو او پوهنتونو کي هم یو محصل د ډېرو مضامنو تر لوستلو وروسته دا تصمیم نیولای سي چي کوم یو یې خوښ او او کوم یې خوښ نه دئ. هر کله چي موږ د شیانو سره په تماس کي سو او هغوئ تجربه کړو بیا موږ ته دا جوتېږي چي کوم شی زموږ د علاقي وړ او کوم یو نه دئ.  ځکه نو موږ باید په ژوند کي خلاص او پرانیستی فکر ولرو او بېلابېل شیان تجربه کړو تر څو په دې پوه سو چي کوم شی زموږ د انګېزې سبب کېږي. کله چي مو خپل د خوښي سره سم یو څه پیدا کړل بیا هغه په ښه ډول سره مخ ته یوسو تر څو په هغه برخه کي ښې لاسته راوړني ولرو. 

Participation of Undergraduate Youths in the Decision making Process and Local Governance, Kandahar Province, Afghanistan

Abstract

This research is conducted in Kandahar province situated in the southern part of Afghanistan. Kandahar province, due to its strategic location plays a vital role in the economy and politics of Afghanistan. Considering its role in the politics and economy of the country makes this study more essential for policy-makers and further researches. The focus of this research has been on the participation of the undergraduate youths in the decision-making process at the local governance level. The scope of the research is limited to Kandahar Province only. The research is descriptive research in nature and uses both qualitative and quantitative approaches. The primary data is collected by using questionnaire and unstructured personal interviews and the secondary data involves desk research comprising books, articles, reports, and newsletters. The findings of this study show that perception of the majority of undergraduate youths regarding their future role in the decision-making process at local governance in Kandahar province is positive though their current role in the decision-making process at local governance level is vague and weak. It is believed that the current government led by President Mohammad Ashraf Ghani has paid some attention to the inclusion of youths in the government which is a sign of hope for the youths. The creation of youths’ parliament and National Youth Policy are some of the achievements of the current government in promoting youths’ participation. The youths believed that the current rapid development of the world has a significant impact on the behavior of the governments in developing countries. Illiterate warlords and tribal leaders will ultimately lose their power and will be overtaken by the youths in the years to come.

For complete Article click the following link: 

https://doi.org/10.5281/zenodo.2580266

Merit-based Recruitment in Afghanistan; Achievements and Challenges

Abstract

This paper reviews and analyzes the achievements and challenges of the merit-based recruitment process in Afghanistan. The research is basically a library (qualitative) and historical research in nature that includes other reports published and researches conducted during the period 2006 to 2018. The conclusion is withdrawn from analyzing the findings of those research articles and reports. The findings of this research show that the efforts to improve the merit-based recruitment of personnel in the government especially of high-ranking posts were vigorous, and to some extent notable progress has been made over the last few years though there still exists dissatisfaction and criticism over the role and functioning of the Independent Administrative Reform and Civil Service Commission (IARCSC). Nearly 24 percent of the labour force is unemployed while there are still thousands of posts vacant in the government. Among the employed, only 13 percent of the working population of Afghanistan can be considered to have decent employment. The rest are either unemployed, underemployed (in need of more work), or vulnerably employed (low job security, poor working conditions etc.). To generate jobs, and employ people into the civil services the Afghan government needs to undertake comprehensive economic and administrative reforms. Political interventions, especially in senior civil service appointments, have made the merit-based recruitment’s credibility under question. The politically destabilized environment and weak security conditions have paved the path for the practice of favoritism, nepotism and patronage system in recruitment. Hence the merit-based recruitment is lacking transparency and consistency. There are still incidences of recruitment through personal network ties. And thus the commission (IARCSC) responsible for the recruitment and monitoring of civil services is unable to achieve its objectives of merit-based appointments, especially for the high-level positions. In addition, weak institutional capacity, and lack of authority in spending the funds provided by the international donors are other obstacles that have hampered the performance of the commission (IARCSC).

For complete Article click the following link:
https://doi.org/10.5281/zenodo.2580260 

د سازمان (Organization) او نهاد (Institution) تر منځ توپیر

موږ ټول د خبرو په وخت کي د سازمان او نهاد اصطلاحات یو د بل په عوض کارؤ، چي دا کار کوم خاص عیب نه لري، خو په علمي لحاظ دا دواړه اصطلاحات یو له بل سره توپیر لري. د دوئ داوړو تر منځ عمده توپیرونه په لاندي ډول دي.

1.     د سازمان دکلمې ریښه: د سازمان کلمه د لاتیني کلمي اورګانم (Organum)  څخه سرچینه اخلي چي د وسیلي او غړي(عضوه) معنا ورکوي او وروسته لومړی په فرانسوي او بیا په انګلیسي ژبو کي د سازمان (Organization)  په مفهوم وکارول سول.  

2.     د سازمان تعریف: سازمان د افرادو يو سنجول سوی ترتيب دئ چي د ځانګړو موخو د لاسته راوړلو لپاره کار کوي. هر سازمان درې ځانګړتياوي لري. دا مهمه نه ده چي سازمان لوی او يا هم کوچينی، دولتي او يا هم غيري دولتي، مذهبي او يا هم خيريه وي. د سازمان درې ځانګړتياوي په لاندي ډول دي.

1.     خلک

2.     ځانګړی جوړښت

3.     ځانګړي موخي

1.     د نهاد د کلمې ریښه: نهاد د لاتیني کلمي (Institutionem) څخه سرچینه اخلي چي د مزاج، ترتیب او لارښووني معنا ورکوي او وروسته په فرانسوي (Institucion) او بیا په انګلیسي (Institution) ژبو کي د اساس او نهاد په مفهوم وکارول سول.  

2.     د نهاد تعریف: نهاد عبارت له هغه بڼسټ څخه دی کوم چي په یوې ټولني کي ارزښتونو، افکارو، اصولو او د کړنو طریقو ته وده ورکوي. نهاد له دوام، عمومیت او استقلال څخه برخمن وي او د ټولني د وګړو کړني څاري. یا په بل عبارت نهاد د ارزښتونو، افکارو، اصولو او حیاتي فعالیتونو مجموعه ده کوم چي د ټولني اساسي ضرورتونه پوره کوي.  دا ارزښتونه، افکار، اصول او حیاتی فعالیتونه په غیري پلاني ډول په ټولنه کي د وخت په تېرېدو سره د تغیراتو په پایله کي په وجود راځي کوم چي بالاخره د ټولني وګړي یې په رسمیت پیژني او د هغوئ د تطبیقولو او تقویه کولو لپاره سازمانونه ایجادوي. نهادونه په حقیقت کی د ټولنو تنظیموونکي دي.

یو سازمان د نهاد کچي ته هغه وخت رسیدلای سي کله چي سازمان په ټولنه کي د غوره افکارو او ارزښتونو د تولید او ترویج وړتیا پیدا کړي. په کومو ټولنو کي چي غوره افکار او ارزښتونه وده نه کوي، یو له سترو لاملونو څخه یې هم په ټولنه کي د سازمانونو ټیټ ظرفیت دئ. هر هغه سازمان چي د خپلو فعالیتونو پر اساس په ټولنه کي مثبت تغیر د خیر ښېګڼي په موخه را نه ولي د نهاد کچي ته نسي رسیدلای. دا په دي معنا چي سازمانونه د وخت په تېریدلو سره باید د دي توانایي پیدا کړي تر څو په اړوند برخه کي تولید او ترویج وکړي. زموږ په ټولنه کي اکثریت سازمانونه کمزوري دي او د نهادونو کچي ته لا تر اوسه نه دي رسیدلي ځکه نو په ټولنه کي کوم مثبت تغیر نه تر سترګو کېږي. زموږ  ښوونځۍ، پوهنتونونه، محاکم او داسي نور سازمانونه ټول په ابتدایي حالت کي دي چي د تقویې لپاره یې باید د نظر خاوندان لاس په کار سي.

لاندي مثالونه د سازمان او نهاد تر منځ توپیر نور هم ښه روښانه کوي.

په ورځني چارو کي موږ ښوونځیو او پوهنتونونو ته تعلیمي نهادونه وایو چي دلته ښوونځۍ او پوهنتونونه سازمانونه او په هغوئ کي تعلیم نهاد دئ.  اریانا افغان شرکت او کام ایر سازمانونه دي او ترانسپورت نهاد دئ. محکمه سازمان او قانون نهاد دئ. د بېلګي په ډول د عدم تشدد مفکوره چي خان عبدالغفار خان او ګاندي د انګریزانو څخه د ازادۍ اخیستلو په موخه راپیل کړې وه، موږ افغانان تر اوسه په دې نه یو توانېدلي چي دا مفکوره په ټولنه کي ترویج او وده ورکړو هغه ځکه چي زموږ سازمانونه ضعیف دي. موږ داسي قوي سازمان نه لرو چي د عدم تشدد مفکوره په ښه ډول ترویج او وده ورکړي.

راسه ای دلبره

راسه ای دلبره، لږ نظر کړه زما پر حال باندي

ښکل به دي په خوند کړم، د تندي پر شینکي خال باندي

راسه ای دلبره، چي خوږمن زړه درته څه وایي

ټول عمر د ژوند ئې، دئ تېر سوی په زوال باندي

راسه ای دلبره، د اغیار ګټه مو ډېره سول

پوه کړه ځان هوښیاره، د قاصد په دې احوال باندي

راسه ای دلبره، نور کینه په زړه کي مه ساته

در به دي ځواب کړم، ستا په هر ګیله من سوال باندي

راسه ای دلبره، بې له تا مي دېره خوند نه کړي

بلي مړې ډېوې کړه، په دا خپل ښکلي جمال باندي

راسه ای دلبره، بری ستا په انتظار ناست دئ

لنډي دا شېبې کړه، د خپل حسن په وصال باندي 

د زړه پنجره ماته سول

د  زړه پنجره ماته سول، راووتئ  نفس

بېرته به رانسي، و دې خوا ته د قفس

تللي یاران کله راسي؟ ولي پر ما ژاړې؟

مه کوه خواري، نور مه کړېږه په عبس

ښکلی که بدرنګ وي، د یو چا د زړه ټکور وي

ورک سي دې جهان نه، اتفاقاً په یو خس

ټول ورځو بې فکره!، د دې لاري همسفر یو موږ

خلاص به مو نفس سي، په خندا او په هوس

زما بري دېره کي، د غمو خبري تل کېږي

لږ شانتي خواږه  را ته، په شان سي د اطلس

مینه څه ده؟

شپې به تېري، ورځي تېري
له خوندونو څخه لېري
ځوان خوبونه به زاړه سي
د دوږخ د اور له وېري

نه به موړ په دې نعمت سې
نه به پوه په دې حکمت سې
بس سودا به کړې له وهمه
که نه غرق به په لعنت سې

مینه څه ده؟ کاروبار دئ!
دواړو کونو (جهانو) کي دا کار دئ
دلته رکن د مادیاتو
هلته ذکر د بادار دئ

که دولت او شهرت نه وای
که حاجت او رحمت نه وای
چا به کړی عبادت وای
که دوږخ او جنت نه وای

لږ څه پوه په دغه راز سئ
له سکوته څه اواز سئ
فکر خلاص له غلامۍ کړئ
بیا به ژوند کي سرفراز سئ

ته کله راځې؟

د نوروز بلبلان راغلل خو بهار لا ښکاره نسو

شبپر ستون سو وخپل کور ته خو سهار لا ښکاره نسو

شپېلۍ شپون وږغوله د کسۍ په دنګو غرو کي

خوار مزلو ډېر ستړی کړئ خو بېزار لا ښکاره نسو

د اوږده سفر بېړۍ مي د دریاب څنډي ته راغله

رقیبان دي ټول راغلي خو دلدار لا ښکاره نسو

په رهبري کي د نفوذ پنځه مهمي سرچیني

په رهبري کي د نفوذ پنځه مهمي سرچیني

د نړۍ د ټولو پرمختللو ټولنو اصلاح او پرمختګ د ښو رهبرانو د زیار او زحمت نتیجه ده. په هره ټولنه کی سیاسي، اقتصادي، ټولنیز، مذهبي او داسي نورو برخو کي رهبران وجود لري چي هر یو یې د خورا زیات ارزښت درلودونکی او د ټولني په پرمختګ کي ډېر مهم رول لوبوي. دا چي رهبري یوازي او یورازي د تاثیر او نفوذ په مرسته تر سره کیږي ځکه نو ځیني خلک داسي فکر کوي چي دا کار یوازي په دولت کي د لوړ مقام په لرلو سره تر سره کیدلائ سي. خو په حقیقت کي داسي نه ده، موږ د ټولني په هره برخه کي رهبران لرو کوم چي رسمي دندي نه لري. په خلکو کی نفوذ کول، هغوئ متاثیره کول او هغوئ په مؤثره ډول رهبري کول د مقام تر څنګ ځیني نور مهم فکتورونه هم له ځانه سره لري.

په خلکو کي نفوذ کول او هغوئ متاثیره کول د لاندي پنځو سرچینو له لاري تر سره کیدلائ سي.

1.     مقام: مقام په خلکو کي د نفوذ کولو یوه مهمه سرچینه ګڼل کیږي خو رسمي مقامونه مؤقتي او قانوني واک لرونکي وي چي تر ډېره بریده شخص د پلویانو د ټولو ضرورتونو او غوښتونو پوره کولو لپاره د خپلي رسمي دندي د اصولو او قوانینو څخه انحراف نسي کولائ ځکه نو مقام کیدلائ سي چي د رهبرۍ مرجع واوسي خو په حقیقت کی تر څلورو نورو سرچینو (چي لاندي تشریح سوي) زیاته د باور وړ او تاثیرګذاره سرچینه نسي کیدلائ.

2.     پوهه او تجربه: د یوه شخص پوهه او تجربه د دې باعث ګرځي چي خلک د خپلو کارونو د تر سره کولو په وخت کي له همدې پوه او تجربه لرونکي شخص سره مشوره وکړي . داسي اشخاصو ته د ټولنو او سازمانونو په پرېکړو کي بې له دي چي رسمي دنده ولري د ګډون بلنه ورکول کیږي.

3.     نیټ وړک/جال: په عامه اصطلاح د سلام او دعا ملګري به ډېر وي خو د ژوند په چارو کي د چارو د تر سره کولو لپاره زړه ته نږدي افرادو ته خورا سخت ضرورت سته. ښه نیټ وړک په سختو حالاتو کي د رهبر سره د اهدافو په لاسته راوړلو کي ډېره زیاته مرسته کوي او د جنجال برانګیزه مسائیلو او مذاکراتو په وخت کي د رهبر د رایو پله درنوي. په پښتو ژبه کي متل دئ چي وایي؛ د یوه له لاسه ټک نه خېژي، په داسي حالاتو کي خورا صدق کوي. دا متل د دې تائید کوي چي د چارو په تر سره کولو کي د ملګرو نیټ وړک ډېر ضروري دئ.

4.     شخصیت: شخصیت په رهبرۍ کي ډېر مهم رول لوبوي. د شخص کردار او کړه وړه د دې سبب ګرځي تر څو شخص د خلکو پر زړونو حکومت وکړي. (د شخصیت موضوع لږ څه اوږده بحث ته ضرورت لري چي په راتلونکي پوسټونو کي به بحث ورباندي وکړو.)

5.     لاسته راوړني: هر کله چي یو څوک ډېری ښې لاسته راوړني ولري هغه تر ټولو زیات پلویان او خوښوونکي پیداکوي چي ژوندي مثالونه یې د فلم او سپورت په نړۍ کي مشهوره اداکاران، لوبغاړي او لوبډلي دي.  یو شخص یوازي او یوازي هغه وخت ښې لاسته راوړني درلودلائ سي کله چي په یوه ځانګړی ساحه کي ځانګړی پوهه او تجربه ولري. د دې تر څنګ د همدې کار د اجرا کولو لپاره پوره لیوالتیا ولري او هم د کار د اجرا کولو لپاره ښه زمینه مساعده وي. که چیري له دغو دریو (ځانګړې پوهه، لیوالتیا او فرصت) څخه یو یې نه وي شخص نسي کولائ چي کامیابي تر لاسه کړي.

په پایله کي ویلائ سو چي یو شخص تر ډېره حده د پوهي او تجربې، قوي نیټ وړک، ښه شخصیت (چي د خلکو په منځ کي باور ولري) او د زیاتو لاسته راوړنو په درلودلو سره کولائ سي چي د خلکو په منځ کي نفوذ وکړي او هغوئ متاثیره کړي نه دا چي یو شخص تش په نامه پر یوه دولتي مقام باندي په کار وګمارل سي.

د یادولو وړ ده چیري چي شفافیت موجود وي هلته لوړ مقام هم د ذکر سوو څلورو سرچینو (پوهه او تجربه، قوي نیټ وړک، ښه شخصیت او لاسته راوړني) په مرسته په لاس راځي. هغه کسان چي موقف ته بېله دې چي پورته څلور ذکر سوي سرچیني له ځانه سره ولري ورسېږي، په خپلو چارو کي د ستونزو او حتی د ناکامۍ سره هم مخ کیږي.

هغه افراد چي بېله کومي رسمي دندي درلودلو څخه خلک متاثیره کړي دا ډول خلک او د دوئ رهبري ډېره مؤثره وي ځکه چي رسمي واک هر وخت د چا سره نه وي او بل دا چي د رسمي واک او مقام په درلودلو سره کیدلائ سي چي هر څوک تر یو بریده خلک خپل تابع وګرځوي خو هغه هم یوازي د واکمنۍ په دوره کي.

رنګین سفر

څه عجب رنګین سفر دئ، که سبا در سره مل وي
کل جهان به دي معطر سي، که دانا درسره مل وي

مست موجونه د دریاب چي، ورانوي د بلاد زړونه
ستا بېړۍ به غرقه نه کړي، که رښتیا درسره مل وي

هر مشکل به دي اسان وي، د سفر په دغه لار کي
که د مور او پلار دي نېکه، یو دعا در سره مل وي

The difference between Administration and Management

آیا کولائ سو چي د ادارې (Administration) او مدیریت (Management) اصطلاحات یو د بل پرځای استعمال کړو؟
ځواب: ځیني پوهان په دې اند دي چي د ادارې (Administration) او مدیریت (Management) د اصطلاحاتو تر منځ ډېر زیات توپیر سته او باید یو د بل پر ځای استعمال نسي. دوئ د ادارې (Administration) او مدیریت (Management) د اصطلاحاتو تر منځ لاندي توپیرونه وړاندي کوي. 

اداره (Administration   (	مدیریت (management)
1.      اداره د سازمان په لوړه کچه کي ځای لري.	1.      مدیریت د سازمان په منځنۍ کچه کي ځای لري.
2.      اداره په یوه سازمان کي د تصمیم نیولو د برخي څخه عبارت ده.	2.      مدیریت په یوه سازمان کي د تطبیق کوونکي برخي څخه عبارت دئ.
3.      اداره په لوړه کچه ادراکي مهارتونو ته ضرورت لري ځکه چي په سازمانونو کی د تصمیم نیوني د برخي نمایندګي کوي.	3.      مدیریت بیا په لوړه کچه تخنیکي او انساني مهارتونو ته ضرورت لري ځکه چي د سازمان د اجرائیه برخي څخه نمایندګي کوي.
4.      په اداره کي پریکړي تر ډېره بریده د عامه خلکو، د حکومت د پالیسیو، ټولنیزو او مذهبي فکتورونو پر اساس نیول کیږي.	4.      په مدیریت کي تر ډېره بریده پریکړي د مدیرانو د ارزښتونو،عقایدو او شخصي نظریاتو پر اساس نیول کیږي.
5.      اداره د پلان جوړوني او سازمان ورکوني فعالیتونه په غاړه لري.	5.      مدیریت بیا د کارکوونکو د تشویق او کنترول فعالیتونه په غاړه لري.
6.      د ادارې اصطلاح د یوه ارګان ټولي چاري په ځان کی رانغاړي.	6.      د مدیریت اصطلاح د ادارې د اصطلاح فرعي برخه تشکیلوي.
7.      په عمومي ډول د ادارې د اصطلاح څخه په دولتي سکتور کي ډېره استفاده کیږي.	7.      په عمومي ډول د مدیریت د اصطلاح څخه په خصوصي سکتور کي ډېره استفاده کیږي.

خبره پر دې ځای پای ته نه رسیږي، د ځینو پوهانو له نظره بیا اداره او مدیریت یو د بل مترادف اصطلاحات دي او موږ کولائ سو چي دوئ یو دبل په عوض استعمال کړو. د دې ډلي پوهانو له نظره دا ډېره ستونزمنه ده چي د دې دوو اصطلاتو تر منځ دي کوم ځانګړی توپیر څوک پیدا کړای سي. یوازي هغه ښکاره توپیر چي موږ یې په ګوته کولائ سو هغه دا دئ چي د ادارې (Administration) اصطلاح په دولتي سکتور او د مدیریت (Management) اصطلاح بیا په خصوصي سکتور کي تر ډېره بریده کارول کیږي. 

یو شی چي باید په یاد یې ولرو هغه دا دئ چي د ادارې(Administration) اصطلاح په دوه مفهومه (سازمان/کارځای او پروسيس) او د مدیریت اصطلاح بیا یوازي په یوه مفهوم (پروسيس) کارول کیږي. 
موږ کولائ سو چي دا دوه اصطلاحات د پروسیس په معنا یو د بل په عوض وکارؤ. خو د مدیریت اصطلاح بیا د ادارې د اصطلاح په دوهم مفهوم (سازمان/کارځای) کي نسو کارولائ. 

د ادارې(Administration) د اصطلاح د استعمال دوه ډولونه (سازمان/کارځای او پروسيس) په لاندي ډول دي

1.      د ادارې (Administration) اصطلاح د سازمان/کارځای په معنا:
کله چي موږ دا اصطلاح د سازمان/کارځای په مفهوم کارؤ د دې څخه موخه یوازي سازمان دئ. د مثال په ډول. د افغانستان په دولتي ادارو کي فساد مخ پر کمېدو دئ. په دي جمله کي د ادارې اصطلاح د سازمان/کارځای په معنا کارول سوي ده.

2.      د ادارې (Administration) اصطلاح د پروسیس په معنا:
کله چي د ادارې اصطلاح د پروسیس په معنا کارؤ، د هغه څخه مو موخه د چارو مدیریت دئ. د مثال په ډول. د دولتي چارو اداره یو ستونزمن کار دئ. په دې مثال کي د ادارې اصطلاح د پروسیس په معنا کارول سوي ده.